Bán khống là một kỹ thuật đầu tư trong đó một nhà đầu tư bán khống một cổ phiếu mà họ không sở hữu, với hy vọng mua lại cổ phiếu đó sau này với giá thấp hơn và kiếm lời từ chênh lệch giá. Phương thức này thường được áp dụng khi nhà đầu tư dự đoán giá cổ phiếu sẽ giảm. Bán khống cho phép nhà đầu tư kiếm lời khi giá cổ phiếu giảm. Tuy nhiên, nếu giá cổ phiếu tăng, nhà đầu tư sẽ phải gánh chịu khoản lỗ.

1. Mục đích của bán khống là gì?

Mục đích của bán khống là thực hiện giao dịch với kỳ vọng rằng giá cổ phiếu sẽ giảm so với giá hiện tại. Sau khi bán cổ phiếu, nhà đầu tư sẽ mua lại cổ phiếu đó sau này để trả lại cho bên cho vay và thu lợi từ chênh lệch giá. Đây là một cách để kiếm lợi nhuận trong thị trường chứng khoán khi thị trường đi xuống.

Ví dụ, A vay cổ phiếu (a) với giá 10.000 đồng từ B và bán nó với giá 10.000 đồng, dự đoán giá cổ phiếu sẽ giảm. Một tuần sau, giá cổ phiếu (a) giảm xuống còn 5.000 đồng, A mua lại cổ phiếu (a) với giá 5.000 đồng và trả lại cho B. A đã bán cổ phiếu với giá 10.000 đồng và mua lại với giá 5.000 đồng, kiếm lời 5.000 đồng. Bán khống dựa trên việc vay cổ phiếu, bán chúng và sau đó mua lại để trả lại cho bên cho vay.

Vậy, bán khống liệu có luôn sinh lời?

Giá cổ phiếu có thể tăng hoặc giảm. Nếu giá cổ phiếu giảm như dự đoán, bạn sẽ kiếm lời. Tuy nhiên, nếu giá cổ phiếu tăng, bạn sẽ bị lỗ. Ví dụ, bạn vay cổ phiếu với giá 10.000 đồng và bán nó, nhưng sau đó giá cổ phiếu tăng lên 15.000 đồng. Bạn sẽ bị lỗ 5.000 đồng, chưa kể phí giao dịch. Bạn có thể nghĩ rằng chỉ cần chờ giá cổ phiếu giảm xuống là được. Tuy nhiên, việc vay cổ phiếu cũng có thời hạn. Nếu bạn không trả lại cổ phiếu trong thời hạn, bạn sẽ phải chịu lãi suất và các khoản phí khác.

2. Sự khác biệt giữa bán khống và bán khống không có tài sản thế chấp là gì?

Bán khống không có tài sản thế chấp là việc thực hiện lệnh bán khống mà không thực sự vay cổ phiếu. Phương thức này thường bị cấm hoặc bị quản lý chặt chẽ vì có thể làm xáo trộn thị trường. Hầu hết các quốc gia đều cấm bán khống không có tài sản thế chấp. Ngược lại, bán khống có tài sản thế chấp là việc vay cổ phiếu, bán chúng và sau đó mua lại để trả lại cho bên cho vay.

3. Mối quan hệ giữa bán khống và thị trường chứng khoán là gì?

Bán khống là một trong nhiều chiến lược đầu tư được sử dụng trong thị trường chứng khoán. Thị trường chứng khoán mang đến cho nhà đầu tư nhiều cơ hội khác nhau, và bán khống là một trong những công cụ cho phép nhà đầu tư kiếm lời khi kỳ vọng giá cổ phiếu sẽ giảm.

4. Ưu và nhược điểm của bán khống là gì?

(1) Ưu điểm của bán khống

● Nâng cao hiệu quả của thị trường chứng khoán

Giá cổ phiếu được quyết định bởi sự cân bằng giữa lực mua và lực bán. Việc cho phép bán khống cho phép ý kiến của các nhà đầu tư tin tưởng vào sự tăng giá và các nhà đầu tư tin tưởng vào sự giảm giá được phản ánh nhanh chóng hơn trên thị trường. Điều này góp phần nâng cao hiệu quả của thị trường chứng khoán.

● Tăng tính thanh khoản của thị trường chứng khoán

Khả năng bán khống giúp phản ánh dễ dàng hơn ý kiến bán và do đó, giao dịch dễ dàng thành công hơn. Điều này góp phần tăng tính thanh khoản của thị trường chứng khoán.

● Nâng cao tính liên tục của giá

Bán khống thúc đẩy giao dịch thường xuyên hơn và thông tin được phản ánh nhanh chóng hơn, giúp giá cổ phiếu biến động theo hướng liên tục hơn.

● Làm nổi bật các chính sách kinh doanh tiêu cực

Bán khống giúp phơi bày các chính sách kinh doanh tiêu cực của công ty, khiến họ phải chịu thiệt hại về giá cổ phiếu và điều kiện vay vốn, đồng thời khiến ban lãnh đạo công ty phải chịu trách nhiệm. Điều này góp phần tăng cường tính minh bạch của doanh nghiệp và thúc đẩy hoạt động kinh doanh lành mạnh.

● Hỗ trợ quản lý rủi ro

Bán khống cho phép nhà đầu tư kiếm lời ngay cả trong thị trường giảm, giúp họ kiểm soát hướng và biến động của lợi nhuận.

(2) Nhược điểm của bán khống

● Rủi ro vỡ nợ

Do bán khống liên quan đến việc vay cổ phiếu và sau đó phải trả lại, nếu giá cổ phiếu tăng cao hơn dự kiến, bạn có thể bị lỗ lớn.

● Vấn đề về đạo đức

Một số thế lực bán khống có thể cố ý tung tin đồn thất thiệt hoặc tin đồn tiêu cực để hạ giá cổ phiếu, điều này đặt ra vấn đề về đạo đức.

● Khuyến khích tiêu cực đối với ban lãnh đạo

Nếu bán khống dựa trên tin đồn thất thiệt, ban lãnh đạo có thể tập trung vào việc bảo vệ giá cổ phiếu thay vì tập trung vào hoạt động kinh doanh thực chất.

● Hệ thống bất công

Hệ thống bán khống có thể bị lợi dụng, dẫn đến việc bán khống được sử dụng một cách bất công.

● Không có giới hạn thua lỗ

Thua lỗ do bán khống về mặt lý thuyết là không giới hạn, nếu giá cổ phiếu tăng cao hơn dự kiến, bạn có thể bị lỗ vô hạn.

● Quy định chưa đầy đủ

Hệ thống bán khống tại Việt Nam so với các nước tiên tiến chưa có quy định về tiền ký quỹ, thời hạn bán khống và chưa hoàn toàn số hóa quá trình bán khống, dẫn đến sự bất công.

5. Ứng dụng bán khống

(1) Tạo ra lợi nhuận

Khi dự đoán thị trường sẽ giảm, bán khống có thể giúp tạo ra lợi nhuận. Trên thực tế, nhiều nhà đầu tư nước ngoài sử dụng phương pháp này. Họ nghiên cứu kỹ lưỡng từng cổ phiếu để xác định giá trị hợp lý và kiếm lời từ đó. Đầu tư vào các công ty được định giá quá cao thường khó sinh lời, vì vậy bán khống rất hữu ích trong trường hợp này.

(2) Quản lý danh mục đầu tư

Bán khống có thể được sử dụng để quản lý rủi ro cho danh mục đầu tư. Nếu bạn muốn đảm bảo lợi nhuận nhưng không muốn bán cổ phiếu, bạn có thể giữ vị thế mua đồng thời giữ vị thế bán. Đây là cách để kiếm lợi nhuận từ chênh lệch giá mà không cần bán cổ phiếu, tuy nhiên, bạn cần cân nhắc thuế và lãi suất.

(3) Giao dịch chênh lệch giá

Bán khống cũng được sử dụng trong giao dịch chênh lệch giá. Nhà đầu tư nước ngoài và tổ chức thường sử dụng bán khống khi mua hợp đồng tương lai và bán cổ phiếu. Điều này cho phép họ thực hiện giao dịch chênh lệch giá khi giá cổ phiếu thấp hơn giá hợp đồng tương lai (contango) hoặc cao hơn (backwardation).

(4) Sử dụng thông tin

Ngay cả khi bạn không trực tiếp thực hiện bán khống, bạn vẫn có thể sử dụng dữ liệu bán khống để kiếm lời. Các nhà đầu tư bán khống thường nắm giữ nhiều thông tin hơn các nhà đầu tư thông thường. Do đó, nếu bạn không chắc chắn về hướng đi của thị trường, hãy kiểm tra xu hướng bán khống để tránh những cổ phiếu rủi ro hoặc để quyết định thời điểm bán.

(5) Hợp đồng cho vay chứng khoán

Thông qua hợp đồng cho vay chứng khoán, bạn có thể cho vay cổ phiếu cần thiết cho bán khống và nhận lãi suất. Tuy nhiên, lợi nhuận từ lãi suất thường không cao. Ngoài ra, các nhà đầu tư ngắn hạn có thể bị thiệt hại do các thế lực bán khống. Do đó, phương pháp này phù hợp hơn với các nhà đầu tư dài hạn.

(6) Bán hợp đồng tương lai và quỹ đầu tư

Bạn có thể sử dụng các quỹ đầu tư và ETF có tác dụng tương tự như bán hợp đồng tương lai. Gần đây, có những sản phẩm như quỹ đầu tư ngược (inverse) và quỹ đầu tư đảo chiều (reverse) giúp tăng cường lợi nhuận và thua lỗ.

6. Rủi ro của bán khống

(1) Bất cân bằng thị trường

"Thị trường có thể duy trì tình trạng bất thường lâu hơn khả năng thanh toán của bạn." - John Maynard Keynes

Câu nói này có nghĩa là, ngay cả khi bạn chắc chắn rằng thị trường sẽ di chuyển theo hướng dự đoán của bạn, nó vẫn có thể di chuyển theo hướng ngược lại, khiến bạn bị lỗ.

(2) Thua lỗ không giới hạn

Lợi nhuận tối đa từ bán khống về mặt lý thuyết là 100%, nhưng thua lỗ tối đa là không giới hạn. Bạn phải trả lãi suất khi vay cổ phiếu, và do kiếm lời từ chênh lệch giá, nên bán khống có thể trở thành bất lợi theo thời gian.

(3) Khó khăn trong việc dự đoán ngắn hạn

Việc dự đoán giá cổ phiếu ngắn hạn là điều khó khăn và nhiều nhà đầu tư gặp khó khăn trong việc dự đoán chính xác. Trong quá khứ, nhiều nhà đầu tư đã bị lỗ do thị trường không di chuyển theo dự đoán.

(4) Ảnh hưởng của thị trường tăng giá

Ngay cả khi một cổ phiếu nào đó không tốt, nó vẫn có thể tăng giá khi thị trường tăng giá chung. Bán khống rất rủi ro trong trường hợp thị trường tăng giá.

(5) Biện pháp cấm

Trong thời kỳ khủng hoảng kinh tế, các chính sách của nhà nước có thể tạm thời cấm bán khống. Trong trường hợp này, bạn có thể gặp khó khăn trong việc thanh lý vị thế bán khống, dẫn đến thua lỗ lớn. Bán khống là một chiến lược có thể mang lại lợi nhuận cao nhưng cũng rất rủi ro. Do đó, bạn cần đưa ra quyết định cẩn trọng và thu thập đầy đủ thông tin. Đặc biệt, cần chú ý đến việc dự đoán ngắn hạn là điều rất khó khăn. Ngoài ra, bạn cần lên kế hoạch cụ thể cho chiến lược bán khống, dựa trên mục tiêu đầu tư và mức độ chịu rủi ro.